Saltkjöt og baunir, túkall!
Túkall er tveggja krónu peningur eða –seðil rétt eins og nú er talað um fimmkall, tíkall, hundrað kall og þúsund kall. Orðið túkall er fengið að láni úr dönsku (to = tveir) og reyndar einhver hinna líka. Þar í landi þekkist að talað sé um femkarl, tikarl.
Lagstúfurinn „Saltkjöt og baunir, túkall“ er oft sunginn þegar sprengidagurinn fer að nálgast en er einnig oft sönglaður til merkis um að einhverju sé lokið, til dæmis skemmtiatriði. Það mun hafa verið skemmtikrafturinn Baldur Georgs, sem var mjög áberandi í íslensku skemmtanalífi og hafði lag á því að tileinka sér erlendar skemmtanavenjur og laga þær að íslenskum aðstæðum, sem var upphafsmaður þessa en lagstúfinn er að finna á plötu með Baldri og Konna frá 1954. Baldur kann að hafa tekið þetta eftir bandarískum rakarakvartettum sem luku oft atriðum sínum með því að söngla „Shave and a haircut, two bits, two bits“ var slanguryrði yfir 25 senta pening í Bandaríkjunum. Lagstúfurinn er þó mun eldri og algengur í mörgum gömlum enskum barnaleikjum. „Shave and a haircut, two bits“ hefur verið notað í bandarískri menningu síðan á 19. öld og varð sérstaklega vinsælt í kvikmyndum og teiknimyndum á 20. öld.
Sprengidagur
Sprengidagur, sem alltaf ber upp á þriðjudegi fyrir öskudag, er síðasti dagurinn fyrir föstuna samkvæmt kaþólskri hefð. Nafnið vísar til þess að fólk átti að borða vel og „springa“ áður en fastan hófst. Íslendingar hafa haldið í þá hefð að borða saltkjöt og baunir þennan dag, en upprunalega var þetta matur alþýðunnar sem síðar varð að föstum hluta sprengidagsins.
Hefðbundin útgáfa af réttinum er saltkjöt – oft lambakjöt en stundum svínakjöt – sem soðið er með gulrófum og kartöflum og borið fram með gulum baunum, sem hafa verið lagðar í bleyti og síðan soðnar. Sumir bæta við rótargrænmeti eða setja sinnep og edik á baunirnar. Á síðari árum hefur einnig komið fram léttari útgáfa með minna söltuðu kjöti eða jafnvel grænmetisútgáfur þar sem reykt grænmeti eða sveppir eru notaðir til að líkja eftir bragðinu.
— SALTKJÖT — ÍSLENSKT — DANMÖRK — BAUNASÚPA —
.
Heimild: Vísindavefurinn og Wikipedia
.
— SALTKJÖT — ÍSLENSKT — DANMÖRK — BAUNASÚPA —
.
