Frakkneskir fiskimenn

Frakkneskir fiskimenn

Í upphafi ársins 2000 las ég bók sem breytti lífi mínu, Fransí Biskví eftir Elínu Pálmadóttur. Í júní sama ár var svo safnið Fransmenn á Íslandi opnað í Templaranum á Fáskrúðsfirði, það safn varð grunnurinn að safninu Frakkar á Íslandsmiðum í endurbyggða Franska spítalanum á Fáskrúðsfirði. Safnið óx með ævintýralegum hætti, gestir streymdu að og safnkosturinn stækkaði ár frá ári.

— FRANSKIR SJÓMENN — GEORG GEORGSSON  —FÁSKRÚÐSFJÖRÐUR — FRANSKIR SJÓMENN — FRAKKLAND – FRÖNSK ÖRNEFNI Á ÍSLANDI — ELÍN PÁLMADÓTTIR  – TEMPLARINN —

.

Árið 2004 vann ég sjö þátta röð fyrir Rás 1 um veiðar Frakka hér við land; Frakkneskir fiskimenn. Í þáttunum var fjallað um veiðar Frakka hér við land, viðskipti við Íslendinga og ýmislegt fleira þessu tengt. Inn á milli eru gamlar upptökur frá Árnastofnun þar sem fólk segir frá Frökkunum, einnig heyrist sjómannatónlist. Nú er verið að endurflytja þættina á Rás 1 og þeir bætast við í færsluna um leið og hægt er.

FYRSTI ÞÁTTUR. Í þættinum er fjallað almennt um veiðar Frakka hér við land. Sagt frá fyrstu heimildunum um veiðar þeirra hér og viðskipti við þá. Lýsing á dæmigerðri skútu, lesið úr bókinni Í kompaníi við allífið, eftir Þórberg Þórðarson. Sagt frá frönskum önglum sem notaðir voru hér til veiða á smokkfisk. Greint frá viðskiptum með marflær á Patreksfirði. Lesið úr viðtali við Martein Þorsteinsson. Sagt frá umsóknum um rekstur veitingahúss á Patreksfirði og umræðum um það í hreppsnefnd. Lesið úr bréfi séra Bjarna Sveinssonar í Lóni til Alþingis. Hljóðritanir frá Stofnun Árna Magnússonar: Guðrún Jóhannsdóttir á Stökkur við Barð. Sigríður Guðmundsdóttir í Höfn í Dýrafirði.

ANNAR ÞÁTTUR. Rætt er um samskipti Frakka og Íslendinga á árunum 1600 – 1800. Efnið í þættinum kemur að mestu úr ritgerð sem Einar Hreinsson skrifaði og birtist í tímaritinu Sögnum, tímariti um söguleg efni árið 1994. Hljóðritun frá Stofnun Árna Magnússonar: Árni Vilhjálmsson á Ytri Brekku í N – Þing. Símon Jónasson á Svínaskála við Eskifjörð. Óli Halldórsson á Ytra – Lóni en ólst upp á Gunnarsstöðum.

ÞRIÐJI ÞÁTTUR. Fjallað um hið sérstaka tungumál sem notað var í samskiptum Frakka og Íslendinga og nefnt var golfranska, sagt frá ströndum og óhöppum á hafi úti. Greint frá þegar frönsku skúturnar Moette og Daniel fórust við Eyri í Fáskrúðsfirði í maí 1910. Einnig frá fyrstu kartöflunum sem sáð var í Öræfum og þegar heimamenn réru skútu frá strandi í Berufirði. Hljóðritanir frá Stofnun Árna Magnússonar: Þorsteinn Einarsson á Norðfirði og Jón Sverrisson í Nýjabæ í Meðallandi.

FJÓRÐI ÞÁTTUR. Í þættinum verður fjallað um lífið um borð í skútunum, á hverri skútu voru 18-25 menn og dæmi eru um að staðið hafi verið í 20 klst við veiðar. 2-3 voru um hverja koju um borð. Gerð grein fyrir matnum um borð sem var einhæfur, frá klæðnaði sjómannanna og reglugerðum um bættan aðbúnað þeirra.
Einnig verða lesin bréf frá sjómönnum til eiginkvenna sinna. Frakkar höfðu nokkra ræðismenn á Íslandi, þeir voru allir miklir áhrifamenn, hver á sínum stað. Í þættinum verður sagt frá tveimur þeirra, Ólafi B. Jóhannessyni á Patreksfirði og Georgi Georgssyni á Fáskrúðsfirði.
Þá verða í þættinum leiknar upptökur frá Stofnun Árna Magnússonar þar sem eldra fólk víðs vegar um land segir frá kynnum sínum af frönskum sjómönnum og segir sögur þeim tengdar. Einnig verður leikin frönsk sjómannatónlist.

FIMMTI ÞÁTTUR. Í þættinum verður fjallað um fransmannagrafir sem eru víða um land, af þeim eru þekktastar Franski grafreiturinn á Fáskrúðsfirði og Fransmannareiturinn í Suðurgötukirkjugarði í Reykjavík. Mörg dæmi eru um að sjómennirnir fóru í land og grófu vini sína í næsta mel, en margir hlutu vota gröf. Með tímanum hafa mörg fransmannaleiðanna máðst en öðrum er viðhaldið.
Einnig verður sagt frá frönskum spítalaskipum sem hingað sigldu til aðstoðar flotanum og strandi eins þeirra, Sankti Páls, á Meðallandi árið 1899.
Hvert strand skapaði mikla vinnu í landi og færði víða björg í bú.
Þá verða í þættinum leiknar upptökur frá Stofnun Árna Magnússonar þar sem eldra fólk víðs vegar um land segir frá kynnum sínum af frönskum sjómönnum og segir sögur þeim tengdar. Hljóðritun frá Stofnun Árna Magnússonar: Helgi Sigurðsson á Kolmúla, Steinunn Guðmundsdóttir á Hjallatúni á Tálknafirði, Sigríður Guðmundsdóttir í Höfn í Dýrafirði. Marteinn Þorsteinsson frá Stafafelli í Lóni. Lesarar: Bergþór Pálsson og Henri Pradin.

SJÖTTI ÞÁTTUR. Sagt frá sjúkraskýlinu sem kaþólskir byggðu á Fáskrúðsfirði 1897 og spítulunum sem franska ríkið reisti hér; í Reykjavík 1902, á Fáskrúðsfirði 1904 og í Vestmannaeyjum 1906.Hljóðritun frá Stofnun Árna Magnússonar: Guðrún Jóhannsdóttir á Stökkum ; Þórarinn Magnússon á Steintúni og Helgi Sigurðsson á Kolmúla í Fáskrúðsfirði.

SJÖUNDI ÞÁTTUR. Fjallað um rithöfundinn Pierre Loti, sem gaf út Pecheur d’Islande í Frakklandi sem gerist á Íslandsmiðum, sagt frá bretónanum Tonton Yves, sem lenti í strandi hér 1912 og um frönsku óperuna Le Pays (Fósturlandsins freyja), eftir Joseph-Guy Ropartz og saga hennar sögð. Hljóðritun frá Stofnun Árna Magnússonar: Marteinn Þorsteinsson á Stafafelli ; Óli Halldórsson á Ytra Lóni en ólst upp á Gunnarsstöðum og Sigríður Guðmundsdóttir í Höfn í Dýrafirði.

Lagið sem heyrist í upphafi og lok hvers þáttar, La Paimpolaise, er eitt frægasta franska sjómannalagið. Það fjallar um stúlku í Paimpol sem bíður eftir unnusta sínum á Íslandsmiðum sem aldrei kemur aftur

La Paimpolaise, höf. Théodore Botrel